Peer Vries, Πανεπιστήμιο της Βιέννης, Αυστρία

Υπάρχει μια τάση η ιστορία της επέκτασης των Ευρωπαίων πέρα από τα όρια της ηπείρου τους να επικεντρώνεται στην περίοδο που αρχίζει με τον Κολόμβο. Ωστόσο, η δράση αυτού του εξερευνητή στην πραγματικότητα συνδέεται με μια παλαιότερη παράδοση εξερευνήσεων, στην οποία εντάσσονται, μεταξύ άλλων, οι ιταλικές ναυτικές δυνάμεις (Βενετία, Γένοβα, Πίζα), οι Βίκινγκς και τα κατορθώματα του Ερρίκου του Θαλασσοπόρου.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μέχρι τις αρχές της δεύτερης χιλιετίας (και αργότερα, ακόμα) οι Ευρωπαίοι όχι μόνο δεν ήταν εισβολείς αλλότριων εδαφών, αλλά, πολύ περισσότερο, ήταν οι ίδιοι θύματα ξένων επιδρομών και εισβολών.

Ανέκαθεν πιο ανοικτές στις διηπειρωτικές επαφές ήταν οι ναυτικές χώρες – αντίστοιχα, στις περισσότερες χερσαίες δυνάμεις οι επαφές περιορίζονταν (συχνά με τη μορφή της εδαφικής κατάκτησης) στα όμορα εδάφη.

Από τον 19ο αιώνα έχουμε μια νέα φάση (μέσω της αποικιακής επέκτασης) στις σχέσεις της Ευρώπης με τον υπόλοιπο κόσμο, με κύριους φορείς τη Βρετανία και τη Γαλλία. Τη δεκαετία του 1930 η έκταση των υπερπόντιων εδαφικών κτήσεων της Ευρώπης είχε φτάσει στο μέγιστο εύρος της.

Όταν αναλύουμε τις διηπειρωτικές μεταναστεύσεις, βρίσκουμε ένα μοντέλο που είναι σχεδόν παρόμοιο με αυτό της εδαφικής επέκτασης. Μέχρι το ξεκίνημα της δεύτερης χιλιετίας, περισσότεροι άνθρωποι εισέρχονταν στην Ευρώπη σε σχέση με όσους έφευγαν από αυτήν. Στη συνέχεια οι Ευρωπαίοι άρχισαν ολοένα και περισσότερο να μετακινούνται προς άλλες ηπείρους, με αποκορύφωμα το 19^ο αιώνα. Η περίοδος ανάμεσα στους δύο παγκόσμιους πολέμους χαρακτηρίστηκε από μια κάθετη πτώση της διηπειρωτικής μετανάστευσης. Μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η εισροή ανθρώπων από τον υπόλοιπο κόσμο αλλά και από την ευρωπαϊκή περιφέρεια προς την καρδιά της ευρωπαϊκής οικονομίας αυξήθηκε με ρυθμό αργό αλλά αμείλικτο. Το 2010 η Ευρωπαϊκή Ένωση είχε περίπου μισό δισεκατομμύριο κατοίκους. Από αυτούς, τα 47 εκατομμύρια δεν είχαν γεννηθεί στη χώρα κατοικίας τους (16 εκατομμύρια είχαν γεννηθεί σε μια άλλη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και 31 εκατομμύρια σε κάποιο άλλο μέρος του κόσμου). Στις τάξεις των μη ευρωπαίων μεταναστών υπερ-εκπροσωπούνταν οι προερχόμενοι από τέως ευρωπαϊκές αποικίες.

Ένα μεγάλο μέρος από αγαθά που έχουν γίνει πλέον αναπόσπαστο μέρος της ζωής στην Ευρώπη δεν έχουν ευρωπαϊκή προέλευση: καφές, τσάι, κακάο (και γενικά προϊόντα που στην Ευρώπη συχνά καταναλώνονται με τη συνοδεία ζάχαρης), καπνός, πατάτες, ντομάτες, καλαμπόκι ή ακόμα και η πάπρικα, που έφτασε στην Ουγγαρία μέσω της Τουρκίας. Στον αντίποδα, πολλά πράγματα που σήμερα συνδέονται στενά με μη ευρωπαϊκές χώρες (για παράδειγμα, η εκτροφή βοοειδών στις πεδιάδες της Αργεντινής ή η παραγωγή κρασιού στα αγροκτήματα της Χιλής) έχουν στην πραγματικότητα ευρωπαϊκή προέλευση.

Προκαλεί ιδιαίτερο ενδιαφέρον ο τρόπος με τον οποίο αναπτύχθηκε το διηπειρωτικό εμπόριο, ιδίως μετά την ανακάλυψη της Αμερικής και την επέκταση των επαφών με την Αφρική. Είναι γνωστό το τριγωνικό μοντέλο εμπορικών συναλλαγών, βάσει του οποίου οι Ευρωπαίοι μετέφεραν ευρωπαϊκά και ασιατικά προϊόντα στην Αφρική, από την οποία έπαιρναν σκλάβους και τους μετέφεραν στην Αμερική και από εκεί αγόραζαν προϊόντα τα οποία μετέφεραν και μεταπωλούσαν στην Ευρώπη.

Η βούληση για παραγωγή προϊόντων που θα λειτουργούσαν ως υποκατάστατα εκείνων που εισάγονταν από την Ασία (π.χ. μεταξωτά και βαμβακερά υφάσματα, πορσελάνη) θεωρείται ένας από τους κυριότερους παράγοντες που επέδρασαν στην εκβιομηχάνιση της Γηραιάς Ηπείρου.

Εκτός από τις οικονομικές συναλλαγές, μια ακόμα σημαντική πτυχή της αλληλεπίδρασης της Ευρώπης με τον υπόλοιπο κόσμο είναι ο χώρος των ιδεών. Για παράδειγμα, στον τομέα της θρησκείας, ο Χριστιανισμός, αν και γεννήθηκε εκτός Ευρώπης, διαδόθηκε ευρύτατα σε ένα μεγάλο μέρος του κόσμου μέσω των ευρωπαϊκών δυνάμεων. Αντίστοιχα, στον τομέα της οικονομικής θεωρίας, οι έννοιες του φιλελευθερισμού και του καπιταλιστικού καταμερισμού εργασίας κωδικοποιήθηκαν στην Ευρώπη και κατεξοχήν μέσω αυτής διαδόθηκαν στον υπόλοιπο κόσμο· ωστόσο, υπάρχουν ενδείξεις ότι προϋπήρχαν σε κάποια μορφή στην Κίνα, καθώς αναφορές σε αυτές εντοπίζονται σε έργα περιηγητών, τα οποία ενδέχεται να ήταν γνωστά και να επηρέασαν ως ένα βαθμό τους μεγάλους ευρωπαίους θεωρητικούς αυτού του χώρου.

Τα στοιχεία στους πίνακες έχουν ληφθεί από το: Angus Maddison, Contours of the world economy, 1-2003 μ.Χ., Οξφόρδη 2007.