Διδακτική ενότητα: Κοινωνικός διαχωρισμός
Πού απευθύνεται: Καταρτιζόμενοι εκπαιδευτικοί

Ο κοινωνικός διαχωρισμός είναι ένα σημαντικό χαρακτηριστικό της ιστορίας της ευρωπαϊκής εκπαίδευσης. Από τη νεωτερική εποχή η ευρωπαϊκή ήπειρος έχει σημαδευτεί από ακραίο κοινωνικό διαχωρισμό ανάμεσα στους πλούσιους και τους μη προνομιούχους. Η εκπαίδευση δεν ήταν εξίσου προσβάσιμη σε διαφορετικά τμήματα της κοινωνίας. Τα «ιδρύματα δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης» προορίζονταν για μια μικρή ελίτ, στην οποία προσφέρονταν εκτενείς σπουδές στις ανθρωπιστικές επιστήμες, ενώ τα «δημοτικά σχολεία» προορίζονταν για τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού, που εξαιτίας της οικονομικής αδυναμίας περιοριζόταν στην εκμάθηση στοιχειωδών γνώσεων.

Ένας δεύτερος σημαντικός τύπος κοινωνικού διαχωρισμού αφορούσε στη διάκριση μεταξύ αγροτικού και αστικού χώρου. Αυτός ο διαχωρισμός έγινε πιο καίριος κατά το 19^ο αιώνα, όταν η εκβιομηχάνιση εξαπλωνόταν σε όλη την Ευρώπη. Μία από τις διαφορές στην εκπαίδευση μεταξύ αγροτικών και αστικών περιοχών ήταν η διαθεσιμότητα εκπαιδευτικών και εξοπλισμού. Σε πολλές αγροτικές περιοχές «περιπλανώμενοι» εκπαιδευτικοί μετακινούνταν από σχολείο σε σχολείο μεταφέροντας το δικό τους περιορισμένο εξοπλισμό. Οι διαχωρισμοί αυτοί έχουν σταδιακά μειωθεί, αλλά έχουν δώσει τη θέση τους σε νέες διακρίσεις, όπως αυτές σε βάρος των μειονοτήτων ή των μεταναστών, όπως συμβαίνει σε ορισμένες περιπτώσεις στην Ευρώπη στις μέρες μας.

Από τις αρχές του 20ου αιώνα, η άνοδος της μεσαίας τάξης στην Ευρώπη, αν και ανομοιόμορφα, έχει περιορίσει την εκπαιδευτική πολιτισμική διχοτόμηση. Τα σημερινά εκπαιδευτικά συστήματα, αντί των δύο τύπων της εκπαίδευσης που παρέχονταν στις αρχές της νεωτερικής εποχής (που χαρακτηρίζονται παραπάνω ως «ιδρύματα δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης» και «δημοτικά σχολεία»), έχουν τρία διαδοχικά στάδια για όλους: α) πρωτοβάθμια εκπαίδευση (ή δημοτικό σχολείο)· β) δευτεροβάθμια εκπαίδευση (ή δευτεροβάθμιο σχολείο, γυμνάσια, κτλ.)· και γ) το κολέγιο ή πανεπιστήμιο. Η σταδιακή διαδικασία εκδημοκρατισμού με τη γενίκευση της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης είναι μια κοινή εμπειρία σε όλη την Ευρώπη.

Τα ευρωπαϊκά εκπαιδευτικά συστήματα έχουν ιστορικά συσχετισθεί με διαδικασίες που επηρεάζουν τα ευρύτερα κοινωνικο-πολιτισμικά πλαίσια, ιδίως όσον αφορά στον τόπο διαμονής ως κριτηρίου κοινωνικής διάκρισης. Ένας κοινός παρανομαστής είναι σίγουρα η διαμόρφωση, σε πολλά μέρη της Ευρώπης, ενός ισχυρού κοινωνικού διαχωρισμού που οδήγησε σε ανάλογες διακρίσεις και στην εκπαίδευση μεταξύ του 17ου και του 20ου αιώνα. Και ενώ αυτές οι διακρίσεις, όπως σημειώσαμε, έχουν σταδιακά περιορισθεί, σποραδικά εμφανίζονται και πάλι, όταν κοινότητες μεταναστών εγκαθίστανται σε μια νέα χώρα· έτσι, η συσχέτιση μεταξύ του τόπου διαμονής και της εκπαίδευσης επανεμφανίζεται.

Η μετάβαση από ένα σχολικό σύστημα, το οποίο κάνει διακρίσεις στο μαθητικό πληθυσμό, προς την κατεύθυνση μιας δημοκρατικής εκπαίδευσης, τάση που εμφανίστηκε στον 20ο αιώνα, μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο μελέτης σχεδόν σε κάθε ευρωπαϊκή χώρα.