Snežana Samardžić-Marković
Γενική Διευθύντρια της Δημοκρατίας, Συμβούλιο της Ευρώπης
Το διακυβερνητικό πρόγραμμα του Συμβουλίου της Ευρώπης Κοινές ιστορίες για μια Ευρώπη χωρίς διαχωριστικές γραμμές (Shared histories for a Europe without dividing lines) που ξεκίνησε η Συντονιστική Επιτροπή για την Εκπαιδευτική Πολιτική και Πρακτική (Steering Committee for Education Policy and Practice, CDPPE) το 2010, ολοκληρώθηκε το 2014. Το ηλεκτρονικό βιβλίο που θα διαβάσετε είναι ένα από τα πιο σημαντικά αποτελέσματά του.
Το 2014 ήταν ένα έτος μνήμης και επετείων. Πρώτα από όλα είναι η εκατοστή επέτειος από το ξέσπασμα του Α΄Παγκοσμίου Πολέμου, που οδήγησε στην απώλεια εκατομμυρίων ανθρώπινων ζωών και άλλαξε το πολιτικό τοπίο της ηπείρου μας για πάντα.
Το 2014 γιορτάζουμε επίσης την 60ή επέτειο από την υπογραφή της Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Σύμβασης –μίας συνθήκης βασισμένης στα διδάγματα από τις καταστροφές του πρώτου μισού του 20ού αιώνα. Η Σύμβαση, η οποία στόχευε στην οικοδόμηση ενός κοινού ειρηνικού μέλλοντος, υπογραμμίζει το γεγονός ότι ο δρόμος για την ειρήνη περνάει μέσα από την παιδεία και τον πολιτισμό. Αποδίδει έναν ειδικό ρόλο στη διδασκαλία της ιστορίας και των γλωσσών.
Το Συμβούλιο της Ευρώπης από την ίδρυσή του θεωρούσε ότι το μάθημα της Ιστορίας έχει μοναδική αξία και δεν μπορεί να υποκατασταθεί από κανέναν άλλο αντικείμενο. Τι είναι αυτό που κάνει τη διδασκαλία της ιστορίας τόσο ουσιώδη στον 21ο αιώνα; Πρώτον, δίνει στους νέους ανθρώπους την ευκαιρία να ταξιδέψουν στον ιστορικό χώρο. Το να μαθαίνουμε για το παρελθόν μας επιτρέπει να κατανοήσουμε καλύτερα και να αξιολογήσουμε τις τρέχουσες πολιτικές και κοινωνικές διαδικασίες. Η ιστορική γνώση και κατανόηση μας βοηθά να αναπτύξουμε σημαντικές δεξιότητες και στάσεις, όπως κριτική σκέψη, ευρύτητα πνεύματος, ανεκτικότητα και την ικανότητα να καταλήγουμε ανεπηρέαστοι σε συμπεράσματα -ικανότητες που στην εκπαίδευση συχνά αναφέρονται ως «εγκάρσιες» ή «γενικές».
Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα οι νέοι άνθρωποι να είναι καλύτερα προετοιμασμένοι για να βρουν τη θέση τους στις σημερινές πολυπολιτισμικές κοινωνίες, να εκτιμήσουν την αξία της πολιτιστικής ποικιλομορφίας, να επικοινωνήσουν με εκείνους που έχουν διαφορετικές πολιτιστικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις και που μιλούν μια άλλη γλώσσα. Η ιστορική γνώση μπορεί να βοηθήσει τους νέους ανθρώπους να νιώσουν ότι δεν είναι μόνο πολίτες της δικής τους χώρας, αλλά και Ευρωπαίοι και πολίτες του κόσμου. Αυτά είναι σημαντικά στοιχεία της κουλτούρας της δημοκρατίας. Παράλληλα, το Συμβούλιο της Ευρώπης γνωρίζει καλά ότι μπορεί να γίνει κατάχρηση της ιστορίας. Η κατανόηση της ιστορίας είναι μία σημαντική δεξιότητα του πολίτη χωρίς την οποία το άτομο είναι πιο ευάλωτο στην πολιτική και κάθε είδους χειραγώγηση. Αν οι νέοι πρόκειται να γίνουν ενεργοί πολίτες και να βρουν τη θέση τους στη σύγχρονη πολυπολιτισμική κοινωνία, πρέπει να λάβουν υποστήριξη προκειμένου να αναπτύξουν μία βαθειά κατανόηση των πολιτικών, κοινωνικών, οικονομικών και πολιτιστικών διεργασιών.
Το όραμα του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη διδασκαλία της Ιστορίας εκφράζεται με έναν αριθμό σημαντικών κειμένων που εξέδωσε. Το 2001 η Επιτροπή Υπουργών εξέδωσε μια Σύσταση για τη Διδασκαλία της ιστορίας στην Ευρώπη του 21ου αιώνα, την οποία ακολούθησε δέκα χρόνια αργότερα μία Σύσταση για τον διαπολιτισμικό διάλογο και την εικόνα του άλλου στη διδασκαλία της Ιστορίας. To 1996 και το 2009, η Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης υιοθέτησε τις Συστάσεις για την Ιστορία και τη μάθηση της Ιστορίας στην Ευρώπη και τη Διδασκαλία της ιστορίας σε περιοχές που διεξάγονται συγκρούσεις και σε περιοχές μετά τον τερματισμό των συγκρούσεων.
Αυτά τα κείμενα αντικατοπτρίζουν τις αλλαγές που συντελέστηκαν στην «ευρύτερη» Ευρώπη από το τέλος της δεκαετίας του 1990, ξεκινώντας από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Επίσης, αντανακλούν τα αποτελέσματα της υπό εξέλιξη διαδικασίας της παγκοσμιοποίησης, η οποία σε όλα τα κράτη-μέλη κατέστησε όλο και πιο σημαντική την κατανόηση του ρόλου της εκπαίδευσης στη διαχείριση της ποικιλομορφίας με δημοκρατικό τρόπο.
Αυτά τα κείμενα τονίζουν το ότι η διδασκαλία της ιστορίας στη νέα χιλιετία πρέπει:
- να ενώνει τους ανθρώπους και όχι να τους χωρίζει,
- να αποτελεί εργαλείο για την ενίσχυση της ειρήνης, της συμφιλίωσης, της ανεκτικότητας και της κατανόησης κατά την αντιμετώπιση της αποδημίας και της μετανάστευσης,
- να αντανακλά το ιστορικό τοπίο σε όλη του την πολυπλοκότητα, δίχως να δημιουργεί εικόνες ενός εχθρού,
- να χρησιμοποιεί την πολυπρισματικότητα και να παρουσιάζει διαφορετικές απόψεις,
- να εξαλείφει την προκατάληψη και τα στερεότυπα,
- να χρησιμοποιεί καινοτόμες μεθόδους βασισμένες στο διάλογο,
- να διαδραματίζει ζωτικό ρόλο στην εκπαίδευση υπεύθυνων και ενεργών πολιτών και στην καλλιέργεια του σεβασμού για όλων των ειδών τις διαφορές στα πλαίσια μίας δημοκρατικής κοινωνίας,
- να βοηθά τη νέα γενιά να αναπτύξει πνευματικές ικανότητες και αντίσταση απέναντι στη χειραγώγηση, να αναλύει και να ερμηνεύει πληροφορίες με κριτικό και υπεύθυνο τρόπο –ειδικά όταν πρόκειται για αμφιλεγόμενα και ευαίσθητα θέματα και
- να ενθαρρύνει ανθρώπους διαφορετικής πολιτιστικής προέλευσης να συνεργάζονται και, ως εκ τούτου, να οικοδομούν σχέσεις αμοιβαίας κατανόησης και εμπιστοσύνης.
Τα θεμελιώδη κείμενα του Συμβουλίου της Ευρώπης υπογραμμίζουν ότι η παιδεία πρέπει να φέρνει τους ανθρώπους κοντά και να τους παρακινεί να ξεπερνούν τις υπάρχουσες διαχωριστικές γραμμές χωρίς να δημιουργούν νέες –κάτι που αποτελεί μία από τις ουσιώδεις προϋποθέσεις για να εγκαθιδρυθεί ειρήνη και ασφάλεια. Η σημασία της διδασκαλίας της Ιστορίας επικυρώθηκε ρητά στο υψηλότερο πολιτικό επίπεδο στη Σύνοδο Κορυφής Αρχηγών Κρατών και Κυβερνήσεων του Συμβουλίου της Ευρώπης στη Βιέννη το 1993, το Στρασβούργο το 1997 και τη Βαρσοβία το 2005> Με τις συνόδους αυτές η διδασκαλία της Ιστορίας συμπεριλήφθηκε στον κατάλογο των προτεραιοτήτων του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα επόμενα χρόνια, αναγνωρίζοντας το διαπολιτισμικό διάλογο ως μία από τις βασικές αποστολές του Οργανισμού, ως ένα αναπόσπαστο κομμάτι της των προσπαθειών για τη δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και το κράτος δικαίου.
Η διδασκαλία και η μάθηση της Ιστορίας σήμερα είναι ένα δύσκολο αλλά σημαντικό έργο. Η άγνοια αφήνει τους ανθρώπους ευάλωτους στη χειραγώγηση, ενώ η κατανόηση της Ιστορίας μας βοηθά να διατηρήσουμε ένα ευρύ πνεύμα, να διαμορφώσουμε τις δικές μας απόψεις και να ασκήσουμε τα δικαιώματά μας και να εκπληρώσουμε τις υποχρεώσεις μας ως πολίτες. Είναι ανάγκη να καταλάβουμε πώς οι άλλοι βλέπουν τον κόσμο και να σεβαστούμε την πολιτιστική ποικιλομορφία που χαρακτηρίζει τις σύγχρονες κοινωνίες. Για να ανταποκριθούμε σ’ αυτές τις απαιτήσεις είναι αναγκαία η ανάπτυξη νέων διδακτικών μεθόδων και προσεγγίσεων, ικανών να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των πολυπολιτισμικών κοινωνιών. Χρειαζόμαστε προγράμματαγια την αρχική και την ενδοϋπηρεσιακή κατάρτιση των εκπαιδευτικών σχεδιασμένα να δώσουν τη δυνατότητα σε αυτούς να αποκτήσουν διαπολιτισμικές επικοινωνιακές δεξιότητες.
Χρειαζόμαστε επίσης συμπράξεις που να εμπλέκουν ποικίλους ενδιαφερόμενους φορείς: σχολεία, οικογένειες, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, μουσεία κτλ. Αν και το Συμβούλιο της Ευρώπης είναι ένας διακυβερνητικός οργανισμός, πάντα έδινε ιδιαίτερη σημασία στην εργασία με την κοινωνία των πολιτών. Κι αυτό επειδή η συμβολή όλων των πολιτών είναι απαραίτητη για την κοινωνική συνοχή και τη συνεργασία μέσα σε πολιτιστικές και πολιτικές διαχωριστικές γραμμές.
Το Συμβούλιο της Ευρώπης δίνει ιδιαίτερη προσοχή σε περιοχές που εξέρχονται από πολέμους και συγκρούσεις. Σ’ αυτές άτομα και ολόκληρες κοινότητες χρειάζονται βοήθεια για να υπερβούν στερεότυπα και να συγκροτήσουν μία κοινή αφήγηση. Επιδιώκουμε να τους βοηθήσουμε να κατανοήσουν από κοινού την Ιστορία, να αναπτύξουν τη ικανότητα να βλέπουν τα πράγματα όχι μόνο από τη δική τους οπτική («πολυπρισματικότητα») αλλά και να αναγνωρίζουν ότι η διαφωνία είναι ένα αναγκαίο κομμάτι της κατανόησης του παρελθόντος. Για το Συμβούλιο της Ευρώπης, η συμφιλίωση μέσω της εκπαίδευσης -συμπεριλαμβανομένης της ιστορικής εκπαίδευσης -είναι η βάση ενός οράματος για ένα κοινό μέλλον.
Το διακυβερνητικό πρόγραμμα Κοινές ιστορίες για μια Ευρώπη χωρίς διαχωριστικές γραμμές αντιμετώπισε την πρόκληση εξεύρεσης μιας βάσης σταθερότητας και κοινής δράσης σε μία κατάσταση αυξανόμενης ποικιλομορφίας. Το πρόγραμμα τονίζει το μοναδικό συνδυασμό κοινών και ξεχωριστών χαρακτηριστικών που διακρίνουν κάθε χώρα, κάθε περιοχή και κάθε κοινωνική ομάδα στην Ευρώπη. Είμαστε πεπεισμένοι ότι η εκπαίδευση διαδραματίζει έναν κρίσιμο ρόλο στην αποτροπή της βίας και της σύγκρουσης στη σύγχρονη Ευρώπη και στην προαγωγή της δημοκρατικής κουλτούρας.
Η εκπαίδευση που χρειαζόμαστε πρέπει να ορίζεται από την κοινωνία που θέλουμε για τα παιδιά μας τον 21ο αιώνα.