Zhongjie Meng,
East China Normal University
Κίνα

Εισαγωγή

Είναι προφανώς πολύτιμο για τους Ευρωπαίους να αναλογιστούν πώς τους βλέπουν οι άλλοι, ιδίως σε μια εποχή που η Ευρώπη ελπίζει να δημιουργήσει μια κοινή ταυτότητα για τις επόμενες γενιές και να προχωρήσει πιο αποφασιστικά στο άμεσο μέλλον. Επιπλέον, θα είχε μεγαλύτερη αξία αν αυτές οι αντιλήψεις προέρχονται από ένα ετερογενές πολιτιστικό περιβάλλον, όπως αυτό της Κίνας. Αναμφίβολα, η ιστορία της πρόσληψης της Ευρώπης από την κινεζική ιστορία δεν μπορεί να περιγραφεί στο σύνολό της σε ένα σύντομο κείμενο. Συνεπώς, αυτό το άρθρο αποτελεί ένα περίγραμμα του θέματος, για το οποίο άλλωστε δεν έχουν γραφτεί αρκετά ούτε στην Ευρώπη ούτε στην Κίνα.

Η διαδικασία της περιγραφής και της κατανόησης της Ευρώπης στην Κίνα, όπως επίσης και της αξιολόγησής της θα μπορούσε να διακριθεί γενικά στις εξής τέσσερις εποχές:

1. Η Ευρώπη ως μια βάρβαρη αλλά εξωτική περιοχή πριν τον 16ο αιώνα.

2. Η Ευρώπη ως ημι-πολιτισμένη κοινότητα με υψηλότερη τεχνολογία από τον 16ο έως τον 18ο αιώνα.

3. Η Ευρώπη ως τρομακτικός ιμπεριαλιστικός εχθρός αλλά και ως πρότυπο ανάπτυξης μετά το 1840.

4. Η Ευρώπη ως ένας αναδυόμενος δημιουργικός γίγαντας αλλά ακόμη μια νεαρή μετα-εθνική οντότητα από τη στιγμή της δημιουργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης και μετά.

Είναι κατανοητό ότι καμία από τις πρώτες τρεις περιόδους δεν βασίζεται σε εμπειρική έρευνα λόγω των περιορισμένων πηγών που διαθέτουμε για την προ-νεωτερική κινεζική κοινωνία. Ωστόσο, η τελευταία μπορεί να στηριχθεί σε ανάλυση στατιστικών στοιχείων.

Η Ευρώπη ως μια βαρβαρική αλλά εξωτική χώρα πριν τον 16ο αιώνα.

Σε μια χώρα με ανεπτυγμένο και συγκριτικά με τον υπόλοιπο κόσμο ώριμο πολιτισμό, όπως η Κίνα, είναι πολύ εύκολο κάποιος να φανταστεί μια άνιση διανοητική δομή στη σχέση της με τους άλλους. Η αντίληψη για την Ευρώπη στην Κίνα πριν τον 16ο αιώνα υπήρχε σε ένα τέτοιο σχεδόν κλειστό και κινεζικό-κεντρικό πλαίσιο.

Η Ευρώπη ως οντότητα καταγράφεται για πρώτη φορά στην κινεζική ιστοριογραφία τον 1^ο αιώνα π.Χ. (Shiji), αλλά γενικά αναφερόταν ως μια συγκεκριμένη περιοχή στις δυτικές επαρχίες (Xiyu). Έπειτα, σε ένα επίσημο ιστορικό αρχείο του 5^ου αιώνα (Houhanshu), σημειώνεται πως η δυναστεία των East Han (25-220) είχε ανοίξει έναν ασαφές δρόμο για να επικοινωνήσει με τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, την οποία ονόμαζε Daqing, λόγω ενός ατόμου από την Daqing που είχε πάει για να αποτίσει φόρο τιμής. Αυτή η σύνδεση διήρκησε έως τα μέσα της δυναστείας των Ming (1368-1644), σίγουρα με διαφορετικούς ρυθμούς και ονόματα, όπως Fuli (που αναφέρεται στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία) ή Pulan (που αναφέρεται επίσης στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, αλλά με προφορά από τα Φαρσί). Μερικοί Ευρωπαίοι είχαν ζήσει στην Κίνα και είχαν μεταφέρει λίγες πληροφορίες για τον πολιτισμό τους, για παράδειγμα τον χριστιανισμό, καθώς ο Νεστοριανισμός είχε εισαχθεί στην Κίνα από τον 7^ο αιώνα και διήρκησε περίπου 200 χρόνια (635-845), ενώ αναβίωσε κατά τη δυναστεία των Yuan (1271-1368) λόγω της δραστηριοποίησης λίγων Φραγκισκανών μοναχών.

Αυτή την εποχή στα μάτια των Κινέζων, ο Νεστοριανισμός δεν έχει καμία διαφορά από τον Βουδισμό κι έτσι η άνοδος και η πτώση του Νεστοριανισμού σχετιζόταν με την τύχη του Βουδισμού.

Ωστόσο, μπορούν να εντοπιστούν τουλάχιστον τρεις ομοιότητες σε αυτή τη μακρά ιστορία που έγινε σε περισσότερα από 1.600 χρόνια πριν. Πρώτα απ’ όλα, δεν υπήρχε ακριβώς επίσημη διπλωματική σχέση μεταξύ Κίνας και Ευρώπης, τουλάχιστον με τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε και ορίζουμε σήμερα τις επίσημες διπλωματικές σχέσεις. Οι επαφές ήταν συμπτωματικές και οι μεσάζοντες δεν ήταν επίσημοι εκπρόσωποι κρατών. Δεύτερον, ως αποτέλεσμα του προηγούμενου, η Ευρώπη γινόταν αντιληπτή ως μία ενιαία χώρα, η οποία ήταν γεμάτη με εξωτικά έθιμα (όπως η διαφορετική σειρά γραφής ή η ειδικότητα στη μαγεία) και πολύτιμα προϊόντα (ειδικά καλύτερα άλογα). Τρίτον αλλά όχι ήσσονος σημασίας, η Ευρώπη τοποθετούνταν στην περιφέρεια. Στο βιβλίο Sihai Huayi Zongtu (Παγκόσμιο Διάγραμμα της Κίνας και των Βαρβάρων) που εκδόθηκε το 1532 σύμφωνα με την παραδοσιακή παγκόσμια προοπτική της Κίνας, η Κίνα απεικονιζόταν στο κέντρο και η Ευρώπη με το όνομα Daqing στην περιφέρεια του κόσμου και του πολιτισμού. Για τον αυτοκράτορα των Yuan, Shun (1320-1370), η Ευρώπη ήταν μόνο «μια μικρή χώρα στη Δύση», της οποία οι κάτοικοι είχαν χρυσά μαλλιά και πράσινα μάτια, υπό την διοίκηση του ρωμαίου Πάπα, ο οποίος παρουσιαζόταν ως υπεύθυνος για την αποστολή αλόγων και θησαυρών στην Κίνα. Τα παραπάνω λόγια έγραψε σε ένα γράμμα προς τον Πάπα.

Η Ευρώπη ως ημι- πολιτισμένη κοινότητα με υψηλότερη τεχνολογία από τον 16ο έως τον 18ο αιώνα.

Για να είμαι ειλικρινής, η αντίληψη για την Ευρώπη στην Κίνα δεν θα είχε αλλάξει εάν δεν ερχόταν σε επαφή με τους Ιησουίτες στα μέσα του 16ου αιώνα. Με την υποστήριξη αυτών των Ιησουϊτών, οι οποίοι χρησιμοποίησαν έξυπνες τακτικές προσέγγισης, έχοντας εξαιρετική γνώση της γλώσσας και του πολιτισμού, όπως επίσης και πλούσια γνώση των επιστημονικών ζητημάτων, οι Κινέζοι άρχισαν να αντιλαμβάνονται με διαφορετικό τρόπο την Ευρώπη. Τέτοιες περιπτώσεις Ιησουιτών ήταν ο Ιταλός Matteo Ricci (Li Madou για τους Κινέζους, 1552-1610, 1583-1610 στην Κίνα), ο Γερμανός Johann Adam Schall von Bell (Tang Ruowang, 1591-1666, 1620-1666 στην Κίνα) και ο Βέλγος Ferdinand Verbiest (Nan Huairen, 1623-1688).

Σε μια χώρα που τοποθετεί τον εαυτό της στο κέντρο του κόσμου, όπως η Κίνα των δυναστειών των Ming (1368-1644) και των Qing (1644-1911), οι αντιλήψεις για τους άλλους αναμφίβολα διαμορφώνονταν από την πνευματική ελίτ. Γι’ αυτό το λόγο, οι Ιησουίτες στην μετάβαση από τη δυναστεία των Ming σε αυτή των Qing είχαν κάθε λόγο να εγκαινιάσουν επαφές με υψηλόβαθμους διανοούμενους και υπαλλήλους, ακόμη και με τους ίδιους τους αυτοκράτορες. Με αυτή την τακτική, οι εκπρόσωποι των ιεραποστολικών οργανώσεων προστατεύονταν αλλά και προωθούνταν δυναμικά. Επιπλέον, πολύ σημαντικό ήταν το γεγονός πως πλέον οι ιδέες τους για την Ευρώπη γίνονταν όχι μόνο αποδεκτές αλλά και αντικείμενο θαυμασμού. Μερικά παραδείγματα της εικόνας της Ευρώπης είναι τα ακόλουθα:

· Η «Ευρώπη» ως όνομα εμφανίζεται για πρώτη φόρα στα Κινεζικά, ωςOuluoba, στο Kunyu Wanguo Quantu (Μεγάλος Παγκόσμιος Γεωγραφικός Χάρτης, 1584) από τον Ricci. Αργότερα, αυτό το όνομα τροποποιήθηκε λίγο στα κινέζικα.

· Στον ίδιο χάρτη, η γεωγραφική θέση της Ευρώπης απεικονιζόταν στα δυτικά της Κίνας, περιοχή για την οποία οι Κινέζοι είχαν ήδη μερικά ονόματα, όπως Taixi (δύση) ή Dayangguo (που σημαίνει κράτος του ωκεανού) ή Daxiyangguo (που σημαίνει κράτος του Ατλαντικού). Μερικές φορές το όνομα μπορεί να συνδυάζει τις διαφορετικές ονομασίες, όπως Ouhaiguo (που σημαίνει κράτος του Ευρωπαϊκού ωκεανού).

· Οι Ιησουίτες επηρέασαν αρκετούς υψηλόβαθμους αξιωματούχους, σε βαθμό που οι τελευταίοι να αποκαλούν την Ευρώπη «χώρα των Ιησουιτών» ή Tianzhuguo (που σημαίνει κράτος του Θεού).

Επιπλέον, οι Ιησουίτες ήταν γνώστες του Κινεζικού πολιτισμού, της γλώσσας και της φιλοσοφίας του. Ο Matteo Ricci αποτελεί ένα τυπικό παράδειγμα:

· Δημοσίευσε περισσότερα από δέκα βιβλία στα αρχαία κινεζικά για να αναδείξει τις ομοιότητες ανάμεσα στη κινεζική σκέψη και τις ευρωπαϊκές αντιλήψεις, όπως οι ιδέες της ιεροτελεστίας και της φιλίας. Εξέφραζε με σαφήνεια πως η πνευματική ελίτ θα μπορούσε να αποδεχτεί τον Χριστιανισμό ως πίστη ευκολότερα. Ο Xu guangqi (1562-1633), ένας υψηλόβαθμος αξιωματούχος, όχι μόνο έγινε Χριστιανός αλλά διέθεσε τη γη του για να χτιστεί μια καθολική εκκλησία στην Shanghai.

· Ο Ricci έδωσε μεγάλη προσοχή σε κάποιες διαστάσεις που θα μπορούσαν να βελτιώσουν τη εικόνα της Ευρώπης στην Κίνα. Συζήτησε με έναν διάσημο βουδιστή μοναχό τόσο επιτυχημένα που ο υπουργός των τελετουργιών παραδέχτηκε «πως οι σκέψεις από το κράτος των βαρβάρων δεν είναι τόσο απολίτιστες όσο φανταζόμουν» (Wang Zhongming). Η μονογαμία στην Ευρώπη παρουσιάστηκε ως ένα εξαιρετικός θεσμός σε σχέση με την κατάσταση που επικρατούσε στην Κίνα. Ως αποτέλεσμα, ένας ορθολογιστής αξιωματούχος έγραψε: «Όλα τα άλλα πράγματα φαίνονται σίγουρα κατάλληλα σε μια χώρα με αυτό το είδος του ιερού και αγνού γάμου» (Shen Yiguan). Επιπλέον, η συμπεριφορά και οι αφηγήσεις των Ιησουιτών έπεισαν την κινεζική πνευματική ελίτ πως η Ευρώπη πρέπει να έμοιαζε με την αρχαία Κίνα πριν τον Κομφούκιο, όταν οι μεγαλύτεροι φρόντιζαν τους μικρότερους, οι ανώτεροι συνυπήρχαν ειρηνικά με τους κατώτερους, δεν υπήρχαν ληστές και κλέφτες, οι πόρτες τη νύχτα έμεναν ανοιχτές, κ.τ.λ. (Xu Guangqi).

Αυτό όμως που έκανε τους Ιησουίτες ελκυστικούς και διάσημους, ειδικά στην αυτοκρατορική αυλή, ήταν η πλούσιες γνώσεις τους για τη σύγχρονη επιστήμη και τεχνολογία. Τα ρολόγια και το πυροβολικό ήταν απαραίτητα για τους αυτοκράτορες. Ο Ferdinand Verbiest κατασκεύασε 556 κανόνια για τη δυναστεία των Qing και τελικά διορίστηκε ως διευθυντής στο Υπουργείο Έργων. Εκτός αυτού, οι Ιησουίτες έφεραν μαζί τους σύγχρονα ημερολόγια, πλήθος μηχανών που χρησιμοποιούσαν τη δύναμη του νερού και μεθόδους απομνημόνευσης, που σύμφωνα με τον Matteo Ricci «ξετρέλαναν τους Κινέζους». Αυτές οι απίστευτες τεχνολογίες έκαναν τους Κινέζους πλέον «να ντρέπονται να αποκαλούν την Ευρώπη ως βάρβαρο κράτος».

Παρόλο που η αντίληψη για την Ευρώπη είχε αλλάξει αρκετά, σε σύγκριση με την περίοδο πριν το 16^ο αιώνα, κάποια χαρακτηριστικά που της αποδίδονταν παρέμεναν αμετάβλητα. Πρώτα απ’ όλα, η εντύπωση πως η Ευρώπη ήταν μία ενιαία οντότητα, ιδίως λόγω κάποιων υπαινιγμών από τους Ιησουίτες, που πάντα τόνιζαν την ενωμένη κοινότητα της καθολικής εκκλησίας. Στα μάτια των Κινέζων αυτή την εποχή, ο Ricci, ο Bell ή ο Verbiest, ήρθαν όλοι από την Taixi (δύση). Δεύτερον, οι Κινέζοι ακόμη ήταν μπερδεμένοι για τις πραγματικότητες της Ευρώπης. Μια επίσημη ιστορία που δημοσιεύθηκε το δεύτερο μισό του 17ου αιώνα, η Mingshi (Ιστορία της δυναστείας των Ming), ανέλυε τέσσερις ευρωπαϊκές χώρες (Folangji, Lusong, Helan και Yidali, δηλαδή την Πορτογαλία, την Ισπανία, την Ολλανδία και την Ιταλία αντίστοιχα), αλλά με πολλά λάθη και παραλείψεις: (α) αγνοούσε την Αγγλία, τη Γαλλία και τη Γερμανία (ή την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία)· (β) μπέρδευε την πατρίδα (Ολλανδία) με την αποικία (Μπατάβια, πρωτεύουσα των Ανατολικών Ολλανδικών Ινδιών) · (γ) χρησιμοποιούσε την παλαιά ονομασία των Φιλιππίνων για την Ισπανία (Lusong). Τέλος, η Ευρώπη και τα ευρωπαϊκά κράτη θεωρούνταν ακόμη κατώτερα. Η Ολλανδία και η Πορτογαλία περιγράφονταν ως δυο υποδεέστερες χώρες, όπως το Βιετνάμ ή η Κορέα, που ήθελαν να συνδεθούν με τις ανώτερες αποδίδοντας φόρους. Αυτά που έλεγαν ή έγραφαν οι Ιησουίτες ήταν σεβαστά αλλά για την πλειονότητα των Κινέζων ήταν ύποπτα. Οι Κινέζοι προτιμούσαν να χρησιμοποιούν την λέξη «εξωτικός» (έχει αρνητική χροιά στα κινέζικα) για να περιγράψουν μια κοινωνία που δεν είχαν δει ποτέ. Οι σύγχρονες τότε τεχνολογίες από την Ευρώπη θεωρούνταν χρήσιμες αλλά όχι καταλυτικές για την επιστημονική ανάπτυξη της Κίνας.

Με την απαγόρευση του Χριστιανισμού το 1735, οι δρόμοι προς την γνώση και τον πολιτισμό της Ευρώπης έκλεισαν.

Η Ευρώπη ως τρομακτικός ιμπεριαλιστικός εχθρός αλλά και ως πρότυπο ανάπτυξης μετά το 1840

Μια βαθιά τομή πραγματοποιήθηκε, όταν η Κίνα προχώρησε στη σύγχρονη εποχή μετά το 1840. Σε γενικές γραμμές, αυτή η διαδικασία ακόμη δεν έχει ολοκληρωθεί μέχρι σήμερα. Η αντίληψη για την Ευρώπη θα μπορούσε να είναι πιο καθαρή, αλλά διάφορα γεγονότα εμπόδισαν τους Κινέζους να την αξιολογήσουν.

Μετά από μια σειρά «άνισων συνθηκών» μεταξύ Κίνας και Ευρώπης και επαναλαμβανόμενων παραβιάσεων που συνέβησαν σε διάφορες πόλεις της Κίνας, η Ευρώπη θεωρήθηκε από τους Κινέζους ξεκάθαρα και ευδιάκριτα ως μία ενότητα ιμπεριαλιστικών κρατών. Σε όλες τις αντιδράσεις, η παρομοίωση της Ευρώπης με διάφορα ζώα ήταν μια εύκολη ερμηνεία. Η πρώτη αντίδραση μερικών παραδοσιακών διανοουμένων της Κίνας ήταν να προσθέσουν ένα σύμβολο ζώου, που σημαίνει «σκύλος» στα συστατικά μέρη των ονομάτων των ευρωπαϊκών κρατών, ειδικά της Αγγλίας και της Γαλλίας. Έπειτα αρκετοί απλοί άνθρωποι (στο κίνημα των Boxer στα 1899/1900) υιοθετούσαν εύκολα διάφορα στερεότυπα, όπως ότι «ο Ευρωπαίος δεν ήταν παιδί ανθρώπινων πλασμάτων». Στο μεταξύ, μια παρόμοια ιδέα διαδόθηκε με μια πιο ορθολογική έκφραση με τη διάσημη προπαγανδιστική αφίσα του Shiju Tu (Σύγχρονος χάρτης, 1898): στον χάρτη φαίνεται καθαρά η Ρωσία με τη μορφή αρκούδας, η Αγγλία σαν σκυλί, η Γαλλία σαν βάτραχος, η Αμερική σαν γεράκι, η Ιαπωνία σαν ήλιος και η Γερμανία σαν λουκάνικο να τεμαχίζουν την Κίνα. Φυσικά, μερικά ζώα είχαν χρησιμοποιηθεί ως σύμβολα από τις ίδιες τις χώρες αυτές, αλλά στον χάρτη είχαν χρησιμοποιηθεί για να υπηρετήσουν την κινεζική προπαγάνδα. Αυτή η εικόνα ακόμη χρησιμοποιείται στα σχολικά βιβλία. Προφανώς αναπαράγει μια αρνητική εντύπωση.

Παρόλα αυτά, ήταν απλώς μια διάσταση της ιστορίας. Για μερικούς διανοούμενους και ανώτερους αξιωματούχους με ανοιχτό μυαλό, η Ευρώπη ήταν μια περιοχή με δυνατότερο οπλισμό, εξελιγμένα πολιτικά συστήματα, αλλά και ανώτερο πολιτισμό που θα μπορούσε να αποτελέσει πρότυπο για την κινεζική ανάπτυξη. Αναμφίβολα αυτές οι ευρωκεντρικές πεποιθήσεις δεν ήταν ομόθυμες και στην πραγματικότητα εμφανίστηκαν σταδιακά. Οι πρώτοι σημαντικοί στόχοι ήταν η στρατιωτική μεταρρύθμιση και η ανάπτυξη των εθνικών επιχειρήσεων. Έπειτα, στο προσκήνιο ήρθε η πολιτική μεταρρύθμιση ακόμη και η επανάσταση για τη δημοκρατία. Μερικοί πολίτες ήταν απογοητευμένοι από τον κινεζικό πολιτισμό και ανυπομονούσαν να «ανατρέψουν τον Κομφούκιο» και «ολόκληρο τον εκδυτικισμό» (συμπεριλαμβανομένης της γραφής των κινέζικων με το ρωμαϊκό αλφάβητο). Σε ένα βαθμό, η στροφή προς τον μπολσεβικισμό υπό το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα (CPC) και η αντιγραφή του εκσυγχρονιστικού μοντέλου της Σοβιετικής Ένωσης ήταν αποτέλεσμα αυτής της θετικής αξιολόγησης της Ευρώπης, καθώς η Ρωσία είναι επίσης μέρος της Ευρώπης. Ωστόσο, μετά το 1978 όταν η νέα πολιτική μεταρρύθμιση εξαγγέλθηκε, έγιναν οι ΗΠΑ και όχι η Ευρώπη το πρότυπο για τον κινέζικο εκσυγχρονισμό.

Εξάλλου, μερικές θεωρητικές περιγραφές της Ευρώπης ως δύναμης καταστροφής και κατασκευής, όπως ο Karl Marx είχε περιγράψει τις δύο μορφές της αποικιοκρατίας στην Ινδία, οδήγησαν τους επικριτές της Ευρώπης να αποδεχτούν ορισμένες ευρωπαϊκές αντιλήψεις. Τα γεγονότα του 20^ού αιώνα έδωσαν άλλες δύο διαστάσεις σε αυτή την ιστορία:

· Η κρίση του εκσυγχρονισμού και έπειτα η μείωση του ρυθμού ανάπτυξης μείωσε τη φήμη της Ευρώπης ως summum bonum («υπέρτατο καλό»).

· Η δύναμη της ιδεολογίας διέλυσε οριστικά την παραδοσιακή εικόνα της Ευρώπης ως ενιαίας οντότητας και αντικαταστάθηκε από τη νέα διάκριση που επέβαλε ο Ψυχρός Πόλεμος ανάμεσα σε Δυτική και Ανατολική Ευρώπη. Επομένως, η Ευρώπη ως μια ενιαία κοινότητα εξαφανίστηκε στον ανταγωνισμό του αποκαλούμενου «ανατολικού ανέμου εναντίον του δυτικού ανέμου» (Mao Zetung).

Η Ευρώπη ως ένας αναδυόμενος δημιουργικός γίγαντας αλλά ακόμη μια νεαρή μετα-εθνική οντότητα από τη στιγμή της δημιουργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Τα τελευταία 50 χρόνια πραγματοποιήθηκαν μερικά βήματα προς την ευρωπαϊκή ενοποίηση. Η υπογραφή της συνθήκης του Μάαστριχτ στις 7 Φεβρουαρίου 1991, η κυκλοφορία του ευρώ την 1^η Ιανουαρίου 2002 και η επικύρωση της Συνθήκης της Λισαβόνας την 1^η Δεκεμβρίου 2009 μπορούν να θεωρηθούν τρία γεγονότα σταθμοί. Ως αποτέλεσμα, η Ευρώπη προχωρά προς μια πρωτοφανή ενότητα, έχοντας ήδη καταλάβει μια πλεονεκτική θέση σε έναν πολυπολικό κόσμο.

Γενικά, η Ευρωπαϊκή Ένωση γίνεται θετικά αποδεκτή στα μάτια των Κινέζων. Για μερικούς ακαδημαϊκούς, όπως ο συντάκτης του παρόντος κειμένου, αυτό το είδος ευρωπαϊκής ενοποίησης κατέδειξε «ένα επιτυχημένο εμπειρικό μοντέλο μιας περιφερειακής οικονομικής ενοποίησης» και θα μπορούσε να ανοίξει τον δρόμο σε έναν «πολυπολικό κόσμο». Αυτή η προοπτική έχει γραφτεί σε ένα νέο σχολικό εγχειρίδιο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στη Σαγκάη (ο συντάκτης του παρόντος κειμένου υπήρξε μέλος της συγγραφικής ομάδας του εν λόγω βιβλίου).

Στο σημείο αυτό, μπορούμε να παραθέσουμε ενδεικτικά αποτελέσματα μιας εμπειρικής έρευνας για τη γνώμη των Κινέζων για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αξιοποιώντας (α) μια έρευνα κοινής γνώμης που πραγματοποιήθηκε στην Κίνα το 2008 και (β) απόψεις που δημοσιεύτηκαν στο People’s Daily http://en.people.cn , μια ιστοσελίδα που απηχεί τις απόψεις της κινεζικής κυβέρνησης για την Ευρωπαϊκή Ένωση, από την επικύρωση της Συνθήκης της Λισαβόνας την 1η Δεκεμβρίου 2009 έως το τέλος του 2012, επιχειρήσαμε να δείξουμε πιο καθαρά και ενδεχομένως πιο επιστημονικά τι πιστεύουν οι Κινέζοι για την Ευρωπαϊκή Ένωση και για ποιους λόγους αποδέχονται ή όχι ποικίλα χαρακτηριστικά της.

Η έρευνα του 2008 πραγματοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Ευρωπαϊκών Σπουδών (IES) της Κινεζικής Ακαδημίας Κοινωνικών Σπουδών (CASS), η οποία είναι αναμφίβολα η μεγαλύτερη και πιο αξιόπιστη ερευνητική δομή στην Κίνα. Μοιράστηκαν και συλλέχθηκαν 3.000 ερωτηματολόγια σε εννέα επαρχίες. Η έρευνα ήταν σχολαστική και πραγματοποιήθηκε με λεπτομέρεια, χρησιμοποιώντας διάφορες μεταβλητές, όπως την ηλικία, το φύλο, το μορφωτικό επίπεδο, το επάγγελμα, το εισόδημα και τον τόπο διαμονής. Τα αποτελέσματα της έρευνας ήταν τα ακόλουθα:

Πρώτα απ’ όλα, στην κατηγορία «γενική εντύπωση», η Ευρωπαϊκή Ένωση κατατάσσεται δεύτερη (38,6%), αρκετά πίσω από τη Ρωσία (58,4%), αλλά πάνω από τις ΗΠΑ (26,5%) και την Ιαπωνία (9,7%). Ωστόσο, η πλειονότητα των απλών Κινέζων δεν γνωρίζει αρκετά την Ευρωπαϊκή Ένωση και ο βαθμός εξοικείωσης είναι φανερά πιο χαμηλός από τον αντίστοιχο για την Ιαπωνία, τη Ρωσία και τις ΗΠΑ. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι εφημερίδες και τα περιοδικά (68%), καθώς και η τηλεόραση (66,7%) αποτελούν τα κύρια μέσα ενημέρωσης των πολιτών.

Δεύτερον, στο ερώτημα που αφορά στη διεθνή επιρροή, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι δεύτερη μετά τις ΗΠΑ, αλλά πάνω από την Κίνα, τη Ρωσία και την Ιαπωνία. Παρόλα αυτά, στο ερώτημα για τη σπουδαιότητα των σχέσεων με την Κίνα, οι σχέσεις Ευρωπαϊκής Ένωσης – Κίνας έρχονται τελευταίες, πίσω από τις σινο-αμερικανικές, σινο-ιαπωνικές και σινο-ρωσικές σχέσεις. Εν τούτοις, περισσότεροι από το 89% των ερωτηθέντων χαρακτήρισαν τις σχέσεις Κίνας-Ευρωπαϊκής Ένωσης ως «συνεργατικές», ενώ μικρότερα ποσοστά επέλεξαν το χαρακτηρισμό «φιλικές» (13,9%), «ανταγωνιστικές» (9,6%) και «εχθρικές» (0,3%).

Στο μεταξύ, τα τέσσερα πρώτα έθνη της Ευρωπαϊκής Ένωσης που είναι πιο γνωστά στην Κίνα είναι η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία και η Σουηδία, ενώ τα τέσσερα πιο φιλικά θεωρούνται η Δανία, η Σουηδία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γερμανία.

Μια μικρή ανάλυση του People’s Daily μετά τη συνθήκη της Λισαβόνας μας δίνει περισσότερα στοιχεία για την αντίληψη της Ευρώπης που προβάλλει η κινεζική κυβέρνηση και επιχειρεί να επηρεάσει τις πεποιθήσεις του απλού λαού με τα δημόσια μέσα ενημέρωσης.

Στην περίοδο μεταξύ 2 Δεκεμβρίου 2009 και 31 Δεκεμβρίου 2012, δημοσιεύθηκαν στο People’s Daily 440 άρθρα έχοντας στον τίτλο ή στον υπότιτλο τους όρους «Ευρωπαϊκή Ένωση» ή «Ε.Ε.». Αυτός ο αριθμός είναι μεγαλύτερος από τους όρους «Αφρική» (322) και «Λατινική Αμερική» (51), αλλά χαμηλότερος από τους όρους «Ασία» (490) και αρκετά μικρότερος από τις «ΗΠΑ» (1893).

Συμπεράσματα

Τρία είναι να σημεία που πρέπει να υπογραμμιστούν στον απολογισμό αυτού του κειμένου. Πρώτον, ανεξάρτητα από το αν αυτό οφειλόταν σε λάθη ή σκοπιμότητες, η Ευρώπη αντιμετωπιζόταν στην Κίνα ως ενιαία κοινότητα, με εξαίρεση ορισμένες σύντομες περιόδους. Με αυτή την έννοια, η ευρωπαϊκή ενοποίηση σήμερα δεν προκαλεί καμία έκπληξη στην Κίνα. Δεύτερον, ο πολιτισμός ως μέτρο σύγκρισης διαδραμάτιζε πάντα σημαντικό ρόλο, είτε θετικά είτε αρνητικά. Τρίτον, η έννοια της δημιουργικότητας αποτελεί κλειδί στον επαναπροσδιορισμό των σινο-ευρωπαϊκών σχέσεων εδώ και έναν αιώνα. Η Κίνα προβλέπει στην εξέλιξη και ολοκλήρωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και για έναν επιπλέον λόγο: Θέλει να «διδαχθεί» από αυτήν τους τρόπους αντιμετώπισης παρόμοιων προβλημάτων, όπως η σχέση μεταξύ της κεντρικής κυβέρνησης και των τοπικών κυβερνήσεων ή η διακρατική ταυτότητα.

Ωστόσο, για να αλλάξει η αντίληψη της Κίνας για την Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να τηρηθούν τρεις προϋποθέσεις: (α) η πίστη στη συνύπαρξη, (β) η εκτίμηση του διαλόγου και (γ) η επιμονή στην επίλυση των διαφωνιών.