Σύνδεση

Διδακτική ενότητα: Οι πεταλούδες δεν ζουν πια εδώ
Πού απευθύνεται: Δημοτικό - Γυμνάσιο

Η Πεταλούδα

Η τελευταία, η έσχατη, 
τόσο πλούσια, φωτεινά, εκτυφλωτικά κίτρινη,
ίσως αν τα δάκρυα του ήλιου 
τραγουδούσαν απέναντι σε μία άσπρη πέτρα…

Επτά βδομάδες
έζησα εδώ,

κλεισμένος  σ’ αυτό το γκέτο,
αλλά βρήκα τους ανθρώπους μου εδώ.
Οι πικραλίδες με καλούν
και οι λευκοί βλαστοί καστανιάς στην αυλή.

Μόνο που δεν είδα ποτέ άλλη πεταλούδα.  
Εκείνη η πεταλούδα ήταν η τελευταία.
Οι πεταλούδες δεν ζουν πια εδώ,
σε αυτό το γκέτο.

PavelFriedman, 1921-1944
 

Tερεζίν

Η στρατιωτική πόλη του Τερεζίν (Τerezin –Therezienstadt στα γερμανικά) σήμερα ανήκει στη Δημοκρατία της Τσεχίας. Χτίστηκε το 18ο αιώνα. Αποτελούνταν από ένα φρούριο, το «Μικρό Φρούριο», και μία περιτειχισμένη πόλη, το «Κύριο Φρούριο». Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου το φρούριο χρησιμοποιήθηκε ως στρατόπεδο εγκλεισμού πολιτικών κρατουμένων. Ανάμεσα στους κρατούμενους ήταν και ο Γκαβρίλο Πρίντσιπ (Gavrilo Princip),ο άνθρωπος που δολοφόνησε τον Αρχιδούκα της Αυστρίας και τη σύζυγό του στο Σαράγιεβο το 1914, προκαλώντας με αυτόν τον τρόπο την αφορμή για το έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.Ο ίδιος πέθανε από φυματίωση στο Τερεζίν το 1918.

Μετά την κατάληψη της  Τσεχοσλοβακίας  από τη ναζιστική Γερμανία, η πόλη Τερεζίν χρησιμοποιήθηκε ως γκέτο συγκέντρωσης Εβραίων από την Τσεχοσλοβακία, όπως επίσης και πολλών από τη Γερμανία, την Αυστρία, την Ολλανδία και τη Δανία. Περισσότεροι από 150.000 Εβραίοι μεταφέρθηκαν εκεί και παρόλο που δεν ήταν στρατόπεδο εξόντωσης, περίπου 33.000 πέθαναν στο ίδιο το γκέτο, κυρίως ως αποτέλεσμα των φρικτών συνθηκών που προέκυψαν εξαιτίας της υπερβολικής πληθυσμιακής συγκέντρωσης. Περίπου 88.000 κάτοικοι εκτοπίστηκαν στο Άουσβιτς (Auschwitz) και σε άλλα στρατόπεδα εξόντωσης. Στο τέλος του πολέμου απέμειναν 17.247 επιζώντες. Το Μικρό Φρούριο χρησιμοποιήθηκε επίσης ως φυλακή της Γκεστάπο (Gestapo). Οι πρώτοι κρατούμενοι έφτασαν στις 14 Ιουνίου 1940. Μέχρι το τέλος του πολέμου 32.000 φυλακισμένοι, εκ των οποίων 5.000 ήταν γυναίκες, πέρασαν μέσα από το Μικρό Φρούριο. Ήταν κυρίως Τσέχοι, οι οποίοι ενώθηκαν αργότερα με άλλες εθνικότητες που συμπεριελάμβαναν πολίτες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, της  Πολωνίας, της Γερμανίας και της Γιουγκοσλαβίας. Οι περισσότεροι τρόφιμοι ήταν πολιτικοί κρατούμενοι.

Πολιτιστική ζωή στο Τερεζίν

HelgaHoskova, Πολιτιστικές δραστηριότητες

Παρά τις τρομακτικές συνθήκες διαβίωσης στο γκέτο, όπου οι άνθρωποι λιμοκτονούσαν, πέθαιναν από επιδημίες και ζούσαν μέσα στον πανικό υπό την απειλή του εκτοπισμού, δεν ήταν λίγοι εκείνοι που πάσχιζαν να διατηρήσουν την αξιοπρέπειά τους. Υπερασπίζονταν τον εαυτό τους απέναντι στη βαναυσότητα και την ταπείνωση κάνοντας πολιτιστικές δραστηριότητες. Εξέχοντες εβραίοι καλλιτέχνες, κυρίως από την Τσεχοσλοβακία, την Αυστρία και τη Γερμανία δημιούργησαν πίνακες και σχέδια, κάποια από τα οποία ήταν μυστικές απεικονίσεις της σκληρής πραγματικότητας του γκέτο. Συγγραφείς, συνθέτες, σολίστες, ηθοποιοί, καθηγητές πανεπιστημίου και εκπαιδευτικοί έδιναν διαλέξεις, συναυλίες ή θεατρικές παραστάσεις. Ανέβαζαν απαιτητικές όπερες, όπως η Κάρμεν (Bizet, Carmen) και η Ανταλλαγμένη Νύφη (Smetana, Thebateredbride). Οι καλλιτέχνες σχεδίαζαν τα κοστούμια, οι γυναίκες τα έραβαν, μουσικοί, σολίστες και χορωδίες έκαναν πρόβες και ανέβαζαν παραστάσεις. Έδιναν συναυλίες, όπως το Ρέκβιεμ του Βέρντι (Verdi, Requiem). Ο Χανς Κράζα (ΗansKrasa),ο Τσέχος αρχιμουσικός, συνέθεσε μία παιδική όπερα που ονομάζεται Μπρούντιμπαρ (Brundibar: Μέλισσα) για να παιχτεί από τα παιδιά του Τερεζίν. Αυτή η όπερα παίχτηκε το 1944. Οι συναυλίες, ακόμη και η αυστηρά απαγορευμένη τζαζ μουσική, βοήθησαν τους απελπισμένους τροφίμους του Τερεζίν να υπομείνουν τη χειρότερη περίοδο της ζωής τους. Αν και όλες οι καλλιτεχνικές δραστηριότητες και τα σχολικά μαθήματα επισήμως απαγορεύονταν από τους Ναζί, η πολιτιστική ζωή και η παρακολούθηση του σχολείου ποτέ δε σταμάτησε. Όχι μόνο οι ενήλικες αλλά και τα παιδιά ζωγράφιζαν εικόνες, έγραφαν ποίηση και προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να διατηρήσουν ρυθμούς κανονικότητας. Περίπου το 90% αυτών των παιδιών και των ενηλίκων πέθαναν στα στρατόπεδα θανάτου, αλλά τα κείμενα και οι ζωγραφιές τους εκφράζουν τα συναισθήματα και την πίστη του ς στις ανθρώπινες αξίες.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Novitch, Miriam, Dawidowicz Lucy S and Tom L. Freudenheim (1981), Spiritual Resistance: Art from Concentration Camps, 1940-1945. Jewish Publication Society, Philadelphia,

Seeing through «Paradise»: Artists and the Terezín Concentration Camp, (1991), Massachusetts College of Art, Boston.

Fritta Bedrich (1944), « To Tommy, for His Third Birthday in Terezin, 22 January 1944 ». Reprinted by Yad Vashem, the Holocaust Martyrs’ and Heroes’ Remembrance Authority, Jerusalem.

Blater J, Milton S. (1982), Art of the Holocaust. Pan Books, London.

Constanza M, (1982), Living Witness: Art in the Concentration Camps and Ghettos. The Free Press, New York.

Green G (1969), The Artists of Terezin. Hawthorn, New York.

Henryk Keisch H, Leo Haas L (1970), Terezin/Thereseinstadt. Eulenspiegel Verlag, Berlin.

Novitch Miriam. (1981), Spiritual Resistance: Art from Concentration Camps 1940-1945 - A selection of drawings and paintings from the collection of Kibbutz Lohamei Haghetaot. Union of American Hebrew Congregations, Jewish Publication Society, Philadelphia,

Paintings from Terezin: Bedrich Fritta, Karel Fleischmann, Otto Ungar, Peter Kien. The «Lidice Shall Live» Committee, London, no date

Jewish Museum, Prague (home of the Children’s Art Collection of Terezin), http://collections.jewishmuseum.cz/index.php/simpleGallery/Show/displaySet/set_id/24

Volavkova Hana (2011), ”I Have not Seen a Butterfly Aroun