Το 1995-96 το Συμβούλιο της Ευρώπης δημιούργησε μια περιοδεύουσα έκθεση με τίτλο Τέχνη και Εξουσία: η Ευρώπη υπό τους Δικτάτορες (1930-1945). Ακολουθεί τμήμα ενός αποσπάσματος από τον πρόλογο του καταλόγου της έκθεσης που έγραψε ο ιστορικός Έρικ Χομπσμπάουμ (Eric Hobsbawm) και δημοσιεύτηκε σε μια βρετανική εφημερίδα.
The INDEPENDENT
ΣΑΒΒΑΤΟ 21 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1996
Από την εποχή των αρχαίων Αιγύπτιων η τέχνη έχει χρησιμοποιηθεί για να ενισχύσει την εξουσία των ηγεμόνων και των κρατών, αν και η σχέση μεταξύ της εξουσίας και της τέχνης δεν υπήρξε πάντα ομαλή. Μία νέα έκθεση, η Τέχνη και η Εξουσία, απεικονίζει πιθανόν το λιγότερο ευτυχές επεισόδιο σε αυτή τη σχέση στον 20ο αιώνα και ειδικότερα σε αυτό που ονομάστηκε «η Ευρώπη των Δικτατόρων», μεταξύ 1930 και 1945.
Υπάρχουν τρεις βασικές απαιτήσεις που συνήθως προβάλλει η εξουσία στην τέχνη και τις οποίες η απόλυτη εξουσία θέτει σε μια μεγαλύτερη κλίμακα από τις πιο περιορισμένες εξουσίες. Η πρώτη είναι να επιδείξει τη δόξα και το θρίαμβο της ίδιας της εξουσίας, όπως οι μεγαλειώδεις αψίδες και οι στήλες που γιορτάζουν τις νίκες στον πόλεμο από την εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Η δεύτερη κύρια λειτουργία της τέχνης υπό τις προσταγές της εξουσίας ήταν να την οργανώσει ως δημόσιο δράμα. Η ιεροτελεστία και το τελετουργικό είναι ουσιώδη στην πολιτική διαδικασία. Με τον εκδημοκρατισμό της πολιτικής, η εξουσία κατέστη όλο και περισσότερο δημόσιο θέατρο με το λαό ως κοινό και – αυτή ήταν η ιδιαίτερη καινοτομία της εποχής των δικτατόρων – ως οργανωτών και συμμετεχόντων. Η σημασία της τέχνης για την εξουσία δεν ενυπήρχε τόσο στα ίδια τα κτίρια και τους χώρους όσο στο τι διαδραματίστηκε μέσα σ’ αυτά. Αυτό που απαιτούσε η εξουσία ήταν παραστάσεις σε κλειστούς χώρους, περίτεχνες τελετές (οι Βρετανοί έγιναν ιδιαίτερα επιδέξιοι στην επινόηση βασιλικών τελετουργικών από τα τέλη του 19ου αιώνα και μετά) και πομπές ή μαζική χορογραφία σε ανοιχτούς χώρους.
Μια τρίτη υπηρεσία που η τέχνη μπορούσε να προσφέρει στην εξουσία ήταν εκπαιδευτική και προπαγανδιστική: Μπορούσε να διδάξει, να πληροφορήσει και να ενσταλάξει το σύστημα αξιών του κράτους. Η εξουσία ξεκάθαρα είχε ανάγκη την τέχνη αυτήν την περίοδο.
- Σύμφωνα με τον Χόμπσμπάουμ, ποιες είναι οι τρεις λειτουργίες που η τέχνη (συμπεριλαμβανομένων της αρχιτεκτονικής, του κινηματογράφου και της φωτογραφίας, όπως επίσης της ζωγραφικής και της γλυπτικής) καλούνταν να υπηρετήσει στην εποχή των δικτατόρων;
- Αναζητήστε παραδείγματα τέχνης από αυτή την περίοδο τα οποία πιστεύετε ότι υπηρέτησαν κάποιες από τις λειτουργίες που απαριθμεί ο Χόμπσμπαουμ.
- Παρατηρήστε αυτό το πορτρέτο του Μουσολίνι που παρουσιάστηκε στην έκθεση. Νομίζετε ότι ο ίδιος θα το ενέκρινε; Ο Χίτλερ θα συμμεριζόταν την άποψη του Μουσολίνι, αν είχε γίνει ένα παρόμοιο πορτρέτο για τον ίδιο; Εξηγήστε πώς διαμορφώσατε τη γνώμη σας.
